Die vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden.
Als je de term geweten bijvoorbeeld in woordenboeken en encyclopedieën opzoekt, krijg je geen duidelijk, eensluidend antwoord.
Wie zou er een antwoord op die vraag weten?
Of, wie hebben zich tot nog toe met het geweten beziggehouden?
Diverse invalshoeken voor het geweten
Theologen
Religies geven in hun leer richtlijnen over hoe men dient te leven en over wat goed en wat verwerpelijk is. Deze richtlijnen impliceren een morele zelfbeoordeling en dus raadpleging van het eigen geweten. Daarom komt het geweten in teksten van geestelijk leiders en theologen vaak voor.
Zij baseren zich daarbij, zoals in geval van de vijf grote godsdiensten (Hindoeïsme, Boeddhisme, Jodendom, Christendom, Islam), op heilige boeken, zoals de Veda’s, preken van de Boeddha, de Bijbel, of de Koran. Hun uitleg en verkondiging hebben grote invloed op de wijze waarop de leden van hun eigen geloofsgemeenschap hun geweten ervaren.
Voor velen zijn gewetensvragen daardoor eigenlijk geloofskwesties en is het geweten een innerlijke stem die Gods wil of wet verkondigt.
Filosofen
In de westerse filosofie heeft Socrates zich als eerste, en vrijwel uitsluitend, met de ethica beziggehouden.
Sinds Plato hebben alle grote filosofen steeds de drie hoofdonderwerpen van de filosofie behandeld: de Fysica (kennis van de wereld), de Logica (zuiver en begrijpelijk redeneren) en de Ethica (moraalfilosofie) 1.
De ethica werd al door Aristoteles, samen met de politiek, tot de praktische wijsbegeerte’ gerekend. Deze “handelt over de zedelijke begrippen en gedragingen, over wat goed en kwaad is 2. Of, welke normen en waarden zijn belangrijk en hoe bepaal je dat? Waarop moet het geweten zich richten?
Aaders geformuleerd, gaat het over de praktische vraag: “hoe houden we het uit met elkaar en met onszelf? 3.
Het gaat bij de ethiek dus om de inhoud, niet over het (dis)functioneren van het geweten., al worden daarover door filosofen, zoals Immanuel Kant 4, wel uitspraken gedaan.
In de filosofie gaat het om de overtuigingskracht van zorgvuldig opgebouwde en geformuleerde redeneringen, niet om argumenten op basis van empirisch onderzoek, zoals dat bij de volgende wetenschappers wel het geval is.
Psychologen
De gewetensfunctie kan worden bestudeerd als onderdeel van de persoonlijkheid.
Belangrijk is daarbij te weten hoe het geweten zich ontwikkelt, zowel ontogenetisch (individuele ontwikkeling), als fylogenetisch (ontwikkeling van de mens als soort).
Ook verwante vakgebieden als sociale psychologie en pedagogiek kunnen hieraan een bijdrage leveren.
Psychiaters
De psychiatrie, als medische discipline, richt zich op psychische stoornissen en daarmee ook op afwijkingen in de gewetensfunctie en -ontwikkeling, met de bedoeling dergelijke afwijkingen te voorkomen of te behandelen.
Daarvoor is een grondige kennis van de normale functie en ontwikkeling vereist. De bestudering daarvan hoort tot het vakgebied van de psychologie.
De forensische tak van de psychiatrie houdt zich bezig met strafrechtelijke vragen, zoals de mate van toerekeningsvatbaarheid van een verdachte tijdens een rechtszaak.
Kinder- en jeugdpsychiaters houden zich bezig met wat er in de loop van de ontwikkeling van kinderen verkeerd kan gaan, dus ook wat het geweten betreft.
Neurowetenschappers
Sinds enkele jaren zijn er beeldvormende technieken beschikbaar waarmee onderzoekers, van buitenaf, het functioneren van hersengebieden kunnen bestuderen, zoals de fMRI (functionele kernspintomografie).
Hierdoor is een toenemende belangstelling ontstaan voor onderzoek naar het normale functioneren van de hersenen, maar ook voor dat van psychische stoornissen, waaronder autisme en psychopathie, en daarmee ook voor de gewetensfunctie (zie Blair).
Er zijn meer disciplines die zich met het geweten bezighouden, zoals psychotherapeuten, sociologen, antropologen en ethologen. Zij maken meestal gebruik van omschrijvingen van het geweten die zij aan psychologische studies ontlenen.
Ze hebben allemaal hun eigen manier om verschijnselen te benoemen, te verklaren en te bestuderen.
Keuze
Mijn belangstelling gaat uit naar het psychisch functioneren en disfunctioneren, dus kies ik, Wat de individuele ontwikkeling betreft (ontogenese), voor de psychologische invalshoek.
Bestudering van de evolutionaire ontwikkeling (fylogenese) hoort bij de biologie. Recent zien we ontwikkelingen waarbij psychologie en biologie steeds meer samengaan, zoals in de ethologie (gedragsonderzoek bij mens en dier. Zie bijv. de Waal) en de neurobiologie (hersenonderzoek van mens en dier. Zie bijv. Ons brein-beeld verandert dl.1, 2, 3)).
Inventarisatie
Ook in de psychologie is echter geen duidelijk, eensgezind antwoord te vinden.
De psycholoog en filosoof Blasi stelt dat onderzoekers, in zo’n geval, uitgaan van de betekenis die het woord geweten in het dagelijks spraakgebruik heeft:
“Theorists, including psychologists, do depart from common understanding and language.” 5.
We gaan daarom een inventarisatie maken van wat er onder geweten wordt verstaan en welke kenmerken men er aan toeschrijft.
Woordenboeken, encyclopedieën en citaten zijn daarvoor een geschikte bron.
Naar het volgende hoofdstuk: klik op Een stukje historie
——————————————————————- ©2015 horsey — laatst bijgewerkt op 10-10-2019
Info over de website → klik op Zoektocht / Home , Wegwijs of Inhoud
Plaats een reactie → scroll naar beneden of klik op Discussie
Met de Terug-knop van je browser ‘spring’ je naar de vorige webpagina.