Mercurius is niet meer dan een stip (zie pijl) als hij, tussen wat wolkenflarden, voor de zon langs trekt.
Op 9 mei j.l. was er een zonsverduistering, waarbij Mercurius tussen ons en de zon inschoof. Daar hebben we niet veel van gemerkt, want bij zo’n gelegenheid wordt het enorme verschil in grootte tussen de zon en haar kleinste planeet (sinds Pluto niet meer mee mag doen) duidelijk zichtbaar.
De diameter van de zon is bijna 300 keer zo groot als van haar dichtstbijzijnde planeet. Dan blijft er bij een ‘verduidetering’ (ook wel ‘overgang’ genoemd) niet meer dan een stipje over.
Mercurius draait op een kleine 60 miljoen km z’n ellipsje rond de zon. Onze aarde doet dat op 2,5 keer grotere afstand. Mercurius, met een diameter van 4800 km, is ongeveer 2,5 keer kleiner dan de aarde dus blijft er van dat dappere ding weinig over wanneer we daar vanaf onze planeet naar kijken. Maar als punt blijft ie opvallend.
Haidt heeft een punt
Lees het volgende hoofdstuk!
Nieuw!
HAIDT: een wat vreemde vogel? Maar hij heeft wel een punt!
Lees dit nieuwe hoofdstuk.
Volgende hoofdstuk over De Waal: wordt nog aan gewerkt.
Een piepjonge ster, zo’n 100.000 jaar oud, te midden van een vlindervormige gas- en stofnevel, in het sterrenbeeld de Zwaan.
Sterren worden geboren uit gas- en stofnevels die langzaam verdichten en gaan roteren. Een ster bestaat vrijwel geheel uit waterstof dat door samenballen zó heet is geworden dat een kernfusieproces ontstaat, vergelijkbaar met een waterstofbom, waarbij helium wordt gevormd. Dit fusieproces gaat net zolang door totdat alle waterstof in de kern is opgebrand. De meeste sterren doen daar miljarden jaren over.
Onze zon, -een vrij kleine ster-, is daar al zo’n vier miljard jaar mee bezig en zal daar nog even zoveel jaren mee doorgaan voordat de volgende fase intreedt. Dan verandert ze eerst in een “rode reus” en daarna in een “witte dwerg”, enorme vormveranderingen die het gevolg zijn van extreme chemische veranderingen die er, na het opraken van de waterstof in de kern van de ster, plaatsvinden. De zon verandert dan in een nucleaire chemische fabriek waarin opnieuw kernfusieprocessen ontstaan, maar die nu geen helium, maar zwaardere elementen voortbrengen.
Supernova
Donkere stofwolken verhinderen een goed zicht op grote delen van ons melkwegstelsel. In een van de openingen in het stof werd kortgeleden een oplichtende ster ontdekt: een supernova (zie inlas).
Supernovae verschijnen af en toe als nieuwe sterren aan de hemel. Het zijn echter sterren die in de laatste fase van hun bestaan, na het instorten van hun kern, in een gigantische ontploffing ten onder gaan en daarbij materie het heelal in blazen.
Zo’n ontploffing kan enkele weken tot maanden duren en dooft dan uit. De grote sterren vormen in dit stervensproces, door gefaseerde kernfusies, vrijwel alle bekende zware elementen. Lichte elementen, zoals zuurstof, koolstof en stikstof (essentieel voor de vormen van leven die wij kennen) worden vooral door kleine sterren, zoals onze zon, in hun eindfase het heelal in geslingerd.
Onze aarde (Gaia, Terra)
Onze aarde is ontstaan uit verdichtingen in de gas- en stofwolk waaruit ook de zon is ontstaan. Daarin moet al heel wat “afval” van kleine en groet sterren hebben gezeten, want alleen al op onze aarde is een rijke verzameling van lichte en zware elementen te vinden. Zo bestaat de aardkern uit ijzer en nikkel, de aardmantel uit silicium (gesteente en zand), terwijl voor het ontstaan van alle levensvormen een verzameling lichtere elementen nodig is geweest.
Hieruit valt af te leiden dat onze zon een ster van de tweede generatie moet zijn, omdat er eerst, in de 10 miljard jaar na de oerknal, andere sterren moesten opbranden en ten onder moesten gaan om de basisingrediënten voor ons zonnestelsel te leveren. Geen zachte evolutie dus, maar een ontwikkeling met ook revolutionaire trekjes.
Evolutie: nieuwe ideeën
Ook ideeën kunnen evolueren. Soms zijn er ook hierbij veranderingen met revolutionaire trekjes.
Voor ons onderwerp, de ontwikkeling van het geweten, zijn er revolutionaire veranderingen in de theorievorming te melden die, voor een belangrijk deel, voortkomen uit nieuwe inzichten op basis van Darwin’s EVOLUTIE–leer.
Door alle voorvechters van de recente theorieën over de gewetensontwikkeling (zie inhoudsopgave) wordt naar Darwin verwezen.
Vooral door de laatste drie:
Nieuw!
BLAIR: over psychopathie (“gewetenloosheid”); een nieuw hoofdstuk!
Botsing van sterrenstelsels: destructie of integratie?
Sterrenstelsels verplaatsen zich met grote snelheid door het heelal. Soms komen ze dan bij elkaar in de buurt, of vindt er zelfs een botsing plaats, zoals op deze foto is te zien. Het resultaat van de botsing zal echter pas over miljoenen jaren te zien zijn. Waarschijnlijk zal er dan één sterrenstelsel zijn gevormd, nadat het grootste, links, het kleinere heeft ‘opgeslokt’. Ook al gaat het om een ‘aanvaring” van twee stelsels met ieder miljarden sterren, toch zullen er maar weinig echte botsingen tussen sterren zijn, omdat de ruimte tussen de individuele sterren gigantisch is. Waar stofwolken botsen ontstaan nieuwe sterren. Wanneer de centra van de stelsels zwarte gaten bevatten (een rare naam voor oorden waar de materie zó compact is dat zelfs het licht er niet uit kan ontsnappen) ontstaan de zwaartekrachtgolven waarover recent zoveel te doen is geweest.
Hoewel er heel wat in de twee stelsels zal veranderen, is het resultaat toch meer dat van integratie van twee stelsels dan van destructie.
Andromeda
Ook ons eigen melkwegstelsel ligt op ramkoers met een soortgenoot: met het dichtstbijzijnde stelsel en buurvrouw, het Andromedastelsel. Het duurt echter nog zo’n vier miljard jaar voordat die botsing eruit zal zien als op bovenstaande foto.
Onze wonderschone buurvrouw Andromeda, nog maar 2,5 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.
Toch een wat ongemakkelijk idee? Het is nog veel erger, want tegen die tijd is onze zon zowat door haar voorraad brandstof, de waterstof in de kern, heen, waarna ze zal opzwellen tot een rode reus, een gigantische ster die de planeten Mercurius en Venus, -die het dichtstbij de zon hun rondjes draaien-, zal opslokken. We moeten zorgen dar we tegen die tijd, liefst via de hyperruimte1 en met voldoende warp speed 2, een gezellige andere planeet hebben gevonden. Waarschijnlijk is er keus genoeg, maar voor onze huidige begrippen zijn ze nog onbereikbaar ver. Maar, we hebben nog even de tijd: ongeveer duizend maal de tijd sinds de mensensoort, -als afsplitsing van de gezamenlijke voorouder met chimpansee en bonobo-, op twee benen op onze aarde rond ging lopen. Dat moet toch lukken?
Botsing van ideeënstelsels
Ook ideeën en theorieën kunnen botsen. Dat kan gaan om deelaspecten van een overkoepelende theorie, zoals voor de kinderontwikkeling over de vraag: verloopt die stapsgewijs, in duidelijk te onderscheiden fasen, of verloopt die geleidelijk en vloeiend?
Het kan echter ook gaan om fundamenteel verschillende opvattingen, vaak terug te voeren op verschillen in wereldbeeld, zoals de vraag of psychische eigenschappen en stoornissen het resultaat zijn van aanleg (Nature) of van opvoeding (Nurture). Lange tijd hebben aanhangers van beide richtingen elkaar fel bestreden, maar inmiddels is er een bloeiende tak van wetenschap, -zeer interdisciplinair van aard-, ontstaan die gedragsgenetica (Behavior Genetics) wordt genoemd die, veelal door onderzoek van geadopteerde tweelingen, met geavanceerde statistische methoden een schatting kan maken van de bijdrage die door erfelijkheid en opvoeding worden geleverd aan de ontwikkeling van bepaalde vermogens (zoals intelligentie en empathie), of stoornissen (zoals angst-, stemmings-, of gedragsstoornissen). Ook hier is dus meer integratie dan destructieve verwerping van ideeën het resultaat van eerdere botsingen.
Ook ik streef naar integratie van bestaande ideeën en opvattingen als het gaat om ons onderwerp: het geweten.
Nieuw in deze aflevering:
drie hoofdstukken over de gewetensontwikkeling:
deze keer met videobeelden in het hoofdstuk over Emde
